Q1: (A) Czy Kościół Katolicki uznaje teorię ewolucji? (B) Czy Kościół Katolicki kiedykolwiek w przeszłości potępił teorię ewolucji?
(A) Kościół Katolicki wielokrotnie podkreślał, że ewolucji biologiczna jest kompatybilna z wiarą chrześcijańską. Dla przykładu, papież Benedykt XVI w przemówieniu z 2007r. powiedział [1]:
Niektórzy przedstawiają je jako wykluczające się alternatywy. Ten konflikt to absurd (…). Jest tak wiele naukowych dowodów przemawiających za ewolucją, że jawi się ona jako rzeczywistość, którą musimy widzieć i która wzbogaca nasze rozumienie.
Papież Jan Paweł II w ważnym liście do Papieskiej Akademii Nauk z 1996r. napisał [2]:
(…) nowe zdobycze nauki każą nam uznać, że teoria ewolucji jest czymś więcej niż hipotezą. Zwraca uwagę fakt, że teoria ta zyskiwała stopniowo coraz większe uznanie naukowców w związku z kolejnymi odkryciami dokonywanymi w różnych dziedzinach nauki. Zbieżność wyników niezależnych badań – bynajmniej nie zamierzona i nie prowokowana – sama w sobie stanowi znaczący argument na poparcie tej teorii.
Biologiczna ewolucja jest akceptowana jako fakt przez przytłaczającą większość katolickich naukowców, filozofów i teologów od wielu dziesiątków lat.
(B) Kościół nigdy, w żadnym okresie nie potępił teorii ewolucji. Widać to choćby po następującym fragmencie książki “The Question Box”, wydanej z kościelnum imprimatur w 1929 i szeroko wykorzystywanym w katolickich szkołach w tamtych czasach [3]:
Ponieważ Kościół nie wypowiedział się na temat ewolucji, katolicy mają całkowitą swobodę akceptowania ewolucji, czy to jako hipotezy naukowej, czy też jako spekulacji filozoficznej.
Artykuł o “Katolikach i ewolucji” w “Encyklopedii Katolickiej” napisany w 1909 r., i również opublikowany za zgodą władz kościelnych, najpierw opisuje podstawową ideę ewolucji, a następnie stwierdza: „Taka jest istota teorii ewolucji jako hipotezy naukowej. Doskonale zgadza się z chrześcijańską koncepcją wszechświata ” [4]. Św. John Henry Newman, powszechnie uważany za największego teologa katolickiego XIX wieku, napisał w 1874 r.: „Nie widzę w teorii ewolucji niczego zaprzeczającemu istnieniu Wszechmocnego Stwórcy i Obrońcy” [5].
Faktem jest, że przez kilkadziesiąt lat po tym, jak Darwin przedstawił swoją teorię (w 1859 r.), wielu teologów katolickich miało poważne obawy i wątpliwości co do niektórych aspektów ewolucji. Dotyczyły one prawie wyłącznie ewolucji istot ludzkich, a nie ewolucji innych gatunków lub doboru naturalnego. Było tak, ponieważ ewolucja człowieka rodzi bardzo ważne pytania dotyczące natury ludzkiej, moralności, ludzkiej duszy duchowej i doktryny grzechu pierworodnego. Stanowisko, które ostatecznie przeważyło w Kościele katolickim było takie, że ewolucja istot ludzkich na poziomie fizycznym jest zgodna z wiarą katolicką, o ile rozumie się, że dusza była nadana przez Boga bezpośrednio (tj. nie tylko przez przyczyny fizyczne) pierwszym istotom ludzkim, jak wszystkim późniejszym istotom ludzkim. Stanowisko to nadano oficjalną formę w encyklice papieża Piusa XII „Humani generis” z 1950 r. [6], stanowiącej pierwsze orzeczenie dotyczące ewolucji wydane przez Magisterium Kościoła katolickiego. (Słowo „magisterium” odnosi się do papieży i biskupów zbiorowo pełniących rolę autorytatywnych nauczycieli doktryny katolickiej).
Należy zaznaczyć, że papieże, których wypowiedzi były cytowane powyżej, nie zamierzali oficjalnie „popierać” ewolucji. Papieże i biskupi wielokrotnie podkreślali w ostatnich dziesięcioleciach, że osądzanie kwestii należących do nauk empirycznych nie należy ani do roli ani do kompetencji Kościoła [7].
[1] Papież Benedykt XVI, Spotkanie z kapłanami Diecezji Belluno-Feltre i Treviso w Auronzo di Cadore (24 lipca 2007), (ang. https://w2.vatican.va/content/benedict-xvi/en/speeches/2007/july/documents/hf_ben-xvi_spe_20070724_clero-cadore.html).
[2] Papież Jan Paweł II, Przesłanie Ojca Świętego do członków Papieskiej Akademii Nauk (22 października 1996), 4, https://nauka.wiara.pl/doc/469445.Magisterium-Kosciola-wobec-ewolucji
[3] The Question Box, 2nd ed., Bertrand L. Conway, (New York: Paulist Press, 1929), 8-9.
[4] E. Wasmann, “Evolution,” w The Catholic Encyclopedia, tom. V (New York: The Gilmary Society, 1909), 654.
[5] List do wielebnego Davida Browna, w John Henry Newman Letters & Diaries (Oxford: Oxford University Press, 1973), 27.43.
[6] Papież Pius XII, encyclika Humani generis, rozdział 36. https://bdp.xportal.pl/pius-xii/humani-generis/
[7] Sobór Watykański II, Gaudium et spes (“Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym”), rozdział 36. https://ptm.rel.pl/files/swii/141-gaudium-et-spes.pdf
Jan Paweł II, Przemówienie do Papieskiej Akademii Nauk w stulecie urodzin Alberta Einsteina: „Głęboka harmonia prawd wiary z prawdami wiary”, Rzym, 10 listopada 1979, rozdział 5 w: Jan Paweł II, Wiara i nauka. Antologia tekstów, wyb. i opr. D. Radziechowski, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie 2009
Materiały
St. John Paul II, General Audience, April 16, 1986, “Humans are Spiritual and Corporeal Beings” https://inters.org/John-Paul-II-Catechesis-Spiritual-Corporeal
St. John Paul II, Address to the Pontifical Academy of Sciences, October 22, 1996, “Magisterium is Concerned with the Question of Evolution for It Involves the Conception of Man” https://humanorigins.si.edu/sites/default/files/MESSAGE%20TO%20THE%20PONTIFICAL%20ACADEMY%20OF%20SCIENCES%20(Pope%20John%20Paul%20II).pdf
Communion and Stewardship: Human Persons Created in the Image of God, International Theological Commission (chaired by Cardinal Ratzinger), July 23, 2004, sections. 62-69. https://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/cti_documents/rc_con_cfaith_doc_20040723_communion-stewardship_en.html
Religious Faith Meets Modern Science, Paulinus F. Forsthoefel, S.J. (Alba House, 1994).
Faith, Science, and Reason: Theology on the Cutting Edge (2nd edition), Christopher T. Baglow (Midwest Theological Forum, 2019) Chapters 8, 9.
Wideo: “Evolution and the Catholic Faith” (wykład prof. Stephena M. Barra, sponsorowany przez Instytut Lumen Christi) https://www.youtube.com/watch?v=otSp_8otQ1s&t=2077s